| Physikalischi Grössi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Name | Energii | |||||||||
| Formelzeiche vo dr Grössi | ||||||||||
| ||||||||||
| Lueg au: Arbet, inneri Energii, Wermi | ||||||||||
D Energii (altgriechisch ἐν en „inne“ und ἔργον ergon „Würke“) isch e fundamentali füsikalischi Gröössi, wo in alle Däilgebiet vo dr Füsik, in dr Technik, dr Chemii, dr Biologii und dr Wirtschaft e zentrali Rolle spiilt. Iiri SI-Äinhäit isch s Joule. D Energii isch d Gröössi, wo wäge dr Zitinwarianz vo de Naturgsetz erhalte blibt, das häisst, d Gsamtenergii vom ene abgschlossene Süsteem cha weder vergröösseret no verchliineret wärde (Satz vo dr Erhaltig vo dr Energii). E Hufe iifüerendi Teggst definiere Energii in aaschauliger, allerdings nit allgemäingültiger Form as d Fähigkäit, Arbit z verrichte.
Energii isch nöötig, zum e Körper z beschlöinige oder zum en ere Chraft entgeege z beweege, zum e Substanz zerwerme, zum e Gas zämmezdrucke, zum elektrische Strom lo z fliesse oder zum elektromagnetischi Wällen abustraale. Bflanze, Dier und Mensche häi Energii nöötig, zum lääbe. Energii brucht mä au zum Kompiutersüsteem u betriibe, für d Telekommunikazion und für jeedi wirtschaftligi Brodukzioon.
Energii cha in verschiidene Energiiforme vorchoo, zum Bischnil as potenzielli Energii, kinetischi Energii, chemischi Energii oder thermischi Energii. Energii cha mä vo äinere Form in en anderi umwandle, aber do setzt dr zwäiti Hauptsatz vo dr Thermodünamik für das brinzipielli Gränze: thermischi Energii cha nume iigschränggt in anderi Energiiforme umgwandlet und vo äim Süsteem zum enandere überdräit wärde.
Dur die hamiltonschi Beweegigsgliichige und d Schrödingergliichig bestimmt d Energii wie sich füsikalischi Süsteem zitlig entwiggle. Noch dr Relatiwidäätstheorii si d Rueenergii und d Masse dur d Formle verchnüpft.
