Dè Lauffè bi Ettikon, au Ettikoner Lauffè, Kadelburger Lauffè, meischtens au Koblenzer Lauffè un im Voglych zum Rhyfall (Grossè Lauffè) un zum Chlynè Lauffè bi Laufèburg au Mittlerè Lauffè, früèner au Schièssè odder Schussè, isch e Lauffè im Hochrhy i dè Nôchi vo dè Stadt Waldshuèt-Düèngè im Chleggau un dè Schwiz im Aargau.
Benamst isch er nõch Ettikon, èm urschprünglich munzigè Wyler un Ortsdeil vo Kadelburg (Gmeind Küssabärg). Dè Rhy wyst i sellèm Abschnitt è Gfälle vo öppè 2,32 ‰ uff, s Maximum dürft sogar è bitzeli höcher ligè.[1] Obedra isch bi Riete es Naturschutzpeit mit eme alte Sytearm vom Rhy, es heisst «Chly Rhy».
Dè Lauffè bi Ettikon isch è belièbts Uusflugszyl. Dè Lauffè un dè Rhyfall sin diè einzigè nò intaktè Stromschnellè im Rhy zwǜsche Schaffhuusè un dè Rhymündig z Holland. Alli anderè Wasserfäll, Lauffè un Felsèriff sin für d Schifffaart gschprengt odder für Chraftwärch gschtaut bzw. übberbaut worrè. Bi Nidrigwasser sin dõ d Felsè un Blattè vom Muschelkalch im Wasser z sää.
Crinoidèkalchbänk durchziènèd s Geschtei. S Ufer un diè schöö Natur verlockèt scho mengi Schwimmer. Au Kanufaarer unterschätzèd oftmòls d Gfõr vom Riff un d Strudel, èso hèt s dõ scho Todesopfer gää. S Baddè un dõmit au s Befaarè uff dè dütschè Sitè isch dõher vobotè. Dè Rhy bildèt dõ mit der Flussmitti d dütsch-Schwizer Gränz. Am Schwizer Ufer füürt d Baanschtreggi Winterthur-Koblènz vo dè SBB nõch. Dè unteri Uferberych isch sit villnè Johr als Drèffpunkt für FKK-Aahänger bekannt.[2]
S Gebièt isch sit dè Römerzit besidlèt. Zwǜschè dè Mitti vom 1. bis zum 3. Johrhundert hèt s bi Koblènz è Villa rustica gää. 1914 sin bi Grabungsarbètè ei Badeaalaag, importyrte Terra Sigillata un Zigelschtempel zum Vorschy chò. Guèt erhaaltè sin d Grundmuèrè von èm im Johr 371 errichtetè Burgus, wo sich öppè èn Kilometer öschtlich vom hütigè Dorf bim Chlynè Lauffè befundè hèt un dè Nammè summa rapida («(a) dè Schnelli») drait hèt. Èn witerè Wachdurm hèt sich witer weschtlich im Gebièt vo dè Rütenè befundè.[3] Nõch èm Rückzug vo dè Römer im erschtè Johrzeent vom 5. Johrhundert isch diè Gegènd witgehend unbewoont gsi. D Sagè berichtèt von èm Furtübbergang vo dè Keltè un Alemannè.
1963 sin d Dunnelbautè zum Bau von èm Flusschraftwärch aagfangè un au abgschlossè worrè. D Arbètè hèn èn Gegèwärt vo 15 Millionè DM gha.[4] Letschtlich isch dè Chraftwärchsbau ygschtellt worrè, aageblich well diè aufkummendi Atomchraftwärch mee Rendite voschprachè hèn, au d Schiffbarmachig isch niè vowirklicht worrèè. S Gebièt isch mit dè Nr. 3.192 als „Kadelburger Lauffè-Wuètèmündig“ mit 38,5 ha sit èm 9. März 1993 als Nadurschutzgebièt uusgwisè.
- ↑ Hans Schneider, Über junge Krustenbewegungen in der voralpinen Landschaft zwischen dem südlichen Rheingraben und dem Bodensee, In: Mitteilungen der Naturforschendi Gsellschaft Schaffhuusè, 1973 un 1975, (Sonderdrugg S. 76–77)
- ↑ Tiengen/Ettikon (79761): Rheinufer uf nacktbaden.de (Memento vom 1. März 2016 im Internet Archive)
- ↑ Martin Hartmann, Hans Weber: Die Römer im Aargau. Volaag Sauerländer, Aarau 1985, ISBN 3-7941-2539-8, S. 177.
- ↑ Emil Müller-Ettikon: Kurzer Übberbligg übber d Gschicht vo dè Küssabergs, S.144