 | Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. |
| Sieglos | Sieglu xviii • Sieglu xix • Sieglu xx |
| Décades | 1800 • 1810 • 1820 • 1830 • 1840 • 1850 • 1860 • 1870 • 1880 • 1890 |
| Tabla añal del sieglu XIX | |
El sieglu diecinueve va dende l'añu 1801 hasta'l 1900 dC (nel calendariu gregorianu). Los historiadores, pero, dacuando definen la era histórica d'esti sieglu como un periodu que va dende l'añu 1815 (congresu de Viena), hasta'l 1914 (empiezu de la Primer Guerra Mundial). Como una alternativa a esta clasificación, Eric Hobsbawm propunxo una definición llamada Sieglu diecinueve llargu y que va de los años 1789 al 1914.
Durante esti sieglu, los imperios español, portugués y otomanu empiecen a esmorecer, y lo Sacru Imperiu Romanu y l'imperiu Mogol sumen definitivamente.
Dempués de les guerres napoleóniques, la imperiu Británicu tresformar na primera superpotencia (o máxima potencia mundial), y pasa a controlar territorios qu'abarquen la cuarta parte de la población mundial y la tercer parte del so área terrestre, poniendo en práutica la llamada Pax Britannica.
La esclavitú sumió en gran midida en tol mundu. La lletricidá, l'aceru y el petroleu empecipiaron la segunda revolución industrial (1870-1914), que va dexar a Alemaña, Xapón y los Estaos Xuníos de convertise en grandes poderes, que nun tardaron a intentar construyise imperios propios. Rusia y la Dinastía Qing en China fracasaron nel so intentu de caltenese nel mesmu nivel que los sos rivales, lo cual traxo los dos imperios a sufrir intensos periodos de baturiciu social.
Nel sieglu XIX foi notable la fundación de ciudaes na América del Norte y Australia que güei tán ente les más importantes de los sos países. Chicago y Melbourne nun esistíen n'empiezos del sieglu XIX, pero crecieron hasta tranformarense nes 2as más grandes de los Estaos Xuníos y del Imperiu Británicu, respeutivamente, enantes del final del sieglu. Aproximao 70 millones de persones dexaron la Europa durante'l sieglu XIX, la mayoría emnigró escontra los Estaos Xuníos.
El sieglu tamién marcó'l fin de la ocupación Otomana nos Balcanes, y la creación de Serbia, Bulgaria, Montenegru y Rumanía como resultáu de la Segunda Guerra Ruso-Turca, la que pela so vegada asocedió a la Guerra de Crimea.