AQSh iqtisodiyoti

Amerika Qoʻshma Shtatlari iqtisodiyoti

Nyu York shahri — dunyoning yetakchi moliyaviy markazi[1][2]
Valyutasi AQSh dollari (USD)
AQSh dollari indeksi
2022-yil 1-oktyabr — 2023-yil 30-sentyabr
Savdo tashkilotlari
JST, G-20, G7, OECD, USMCA, APEC va boshqalar
Mamlakat guruhi
Statistikalar
Aholi 334,977,281 (2023-yil 6-iyun)[5]
YaIM
YaIM darajasi
YaIM oʻsishi
  • 2.1% (2022)[7]
  • 1.6%  (2023t)[7]
  • 1.0% (2024t)[7]
Jon boshiga YaIM
  • $80,034 (nominal; 2022)[6]
  • $80,034 (XQP; 2022)[6]
Aholi jon boshiga YaIM darajasi
Tarmoqlar boʻyicha YaIM
Komponentlar boʻyicha YaIM
  • Uy xoʻjaligi isteʼmoli: 68.4%
  • Hukumat isteʼmoli: 17.3%
  • Asosiy kapitalga investitsiyalar: 17.2%
  • Tovar-moddiy zaxiralarga investitsiyalar: 0.1%
  • Tovarlar va xizmatlar eksporti: 12.1%
  • Tovarlar va xizmatlar importi: −15%
  • (2017)[8]
Qashshoqlik chegarasidan past aholi
  • 11.6% (2021)[10]
  • 38 million (2021)[10]
Gini koeffitsiyenti
Ishchi kuchi
  • 161,200,000 (2023)[15]
  • 62.4% bandlik darajasi (2022-yil mart)[15]
Ishchi kuchi kasb boʻyicha
Ishsizlik
  • 3.4% (2023-yil yanvar)[15]
  • 10.4% yoshlar ishsizligi (2022-yil dekabr; 16 dan 19 yoshgacha)[15]
  • 5.7 million ishsiz (2022-yil iyul)[15]
Oʻrtacha yalpi ish haqi
$60,575 (2021), yillik[17]
Median ish haqi
$1,041 haftalik (Ch2, 2022)[18]
$50,354 (2021), yillik[19]
Asosiy ishlab chiqarish
Eksport $3.009 trillion (2022)[20]
Eksport tovarlari
Asosiy eksport hamkorlari
Import $3.957 trillion (2022)[20]
Import tovarlari
Asosiy import hamkorlari
Joriy hisob
  • −$985.25 milliard (2022)[24]
  • −3.93% YaIM hisobida (2022)[24]
$27 trillion (2023)[25]
Davlat moliyasi
  • $30.568 trillion
  • 122.1% YaIM hisobida (2022)[24]
−5.5% YaIM hisobida (2022)[26]
Daromadlar $8.371 trillion[24]
33.4% YaIM hisobida (2022)
Asosiy maʼlumotlar manbasi: Shtatlar Markaziy razvedka boshqarmasi Jahon faktlar kitobi
Barcha qiymatlar, agar boshqacha koʻrsatilmagan boʻlsa, AQSh dollarida keltirilgan.

AQSh iqtisodiyoti — oʻta yuqori darajadagi rivojlangan aralash iqtisodiyot[28][29][30]. Amerika Qoʻshma Shtatlari dunyodagi eng katta nominal YaIMga hamda juda katta iqtisodiy boyliklarga egalik qilib, hozirda dunyo mamlakatlarining xarid qobiliyati pariteti (XQP) boʻyicha hisoblangan yalpi ichki mahsuloti boʻyicha Xitoydan keyingi 2-oʻrinni egallab turibdi[31]. Mamlakat yaqin vaqtlarga qadar jon boshiga toʻgʻri keladigan YaIM (nominal) boʻyicha dunyoda 8-oʻrinni egallab turgan, ammo 2022-yil holatiga koʻra, aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan YaIM boʻyicha toʻqqizinchi oʻrinni qayd etdi[32]. AQShning 2022-yildagi nominal YaIM hajmi jahon iqtisodiyotining 25,4 foizini, XQP boʻyicha YaIM hajmi esa taxminan 15,6 foizini tashkil etdi[33][34]. Qoʻshma Shtatlar dunyodagi eng taraqqiy etgan texnologik va innovatsion iqtisodiyotga ega mamlakatlardan biri sanaladi[35]. AQSh firmalari texnologik yutuqlarda, ayniqsa, sunʼiy intellekt, kompyuter, farmatsevtika, tibbiyot, aerokosmika va harbiy texnika sohalarida yetakchi oʻrinlarni band etib turibdi[35]. AQSH dollari xalqaro savdoda eng keng qoʻllanadigan yetakchi valyuta boʻlib, u mamlakat iqtisodiyoti, barqaror hukumati, armiyasi hamda neft-dollar tizimiga mos standart valyuta sifatida qoʻllanishi sabab dunyo boʻylab keng tarqalgan, shuningdek, yevrodollar AQShning ulkan tashqi bozori bilan bogʻliq boʻlgan dunyodagi eng yirik zaxira valyutasi sanaladi[36][37]. Baʼzi mamlakatlarda dollar rasmiy valyuta sifatida qabul qilingan[38]. Boshqa mamlakatlarda esa asosiy toʻlov valyutasi sifatida foydalanib kelinadi[38][39]. AQShning eng yirik savdo hamkorlari Xitoy, Yevropa Ittifoqi, Kanada, Meksika, Hindiston, Yaponiya, Janubiy Koreya, Buyuk Britaniya va Tayvandir[40]. Qoʻshma Shtatlar dunyodagi eng yirik import qiluvchi davlat boʻlishi bilan birgalikda eksport borasida ikkinchi oʻrinda turuvchi davlat hamdir[41]. AQSh bir qancha davlatlar, jumladan, USMCA (United States-Mexico-Canada Agreement) mamlakatlari, Avstraliya, Janubiy Koreya, Shveysariya, Isroil kabi davlatlar bilan shartnoma asosida savdo munosabatlarini oʻrnatgan[42]. Mamlakat, shuningdek, muzokaralar olib borilayotgan bir qator boshqa davlatlar bilan ham erkin savdo aloqalariga ega[42].

AQSh iqtisodiyoti moʻl-koʻl tabiiy resurslar, rivojlangan infratuzilma va yuqori mahsuldorligi bilan ajralib turadi[43]. 2019-yil holatiga koʻra, mamlakat 44,98 trillion AQSh dollarlik tabiiy resurslarning umumiy hisoblangan qiymati boʻyicha dunyoda ikkinchi oʻrinda ekanligi aytilgan, ammo manbalarda bu hisob-kitoblarni ifodalovchi raqamlar farqli keltirilgan[44]. Amerikaliklar Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga aʼzo davlatlar orasida uy-xoʻjalik buyumlarining moʻlligi va ishchi-xodimlari yuqori daromadga egaligi bilan ajralib turadi[45]. 2013-yilda amerikalik ishchi-xodimlar oʻrtacha daromadi boʻyicha dunyoda oltinchi oʻrinni egallagan[46]. Bu koʻrsatkich amerikalik fuqarolar daromadi boʻyicha 2010-yildagi toʻrtinchi oʻrindan biroz pastga tushib qolganini koʻrsatadi[47].

1890-yilga kelib, Qoʻshma Shtatlar iqtisodiyoti Britaniya imperiyasini ortda qoldirib, dunyodagi yetakchi iqtisodiyotga aylandi[48]. Bu ayni paytda dunyodagi eng yirik neft va tabiiy gaz ishlab chiqaruvchi davlat maqomining AQShga oʻtishi bilan bogʻliq boʻlgan[49]. 2016-yili AQSh dunyodagi eng yirik savdo mamlakati hamda jahon ishlab chiqarish sanoatining beshdan bir qismini oʻzida toʻplagan eng yirik iqtisodiyotli davlatga aylandi[50]. AQSh nafaqat tovarlarning eng katta ichki bozoriga ega, balki xizmatlar savdosida ham hukmronlik qilib kelmoqda[51]. AQSh savdosining umumiy hajmi 2018-yilda 4,2 trillion dollarni tashkil etgan[52]. Dunyodagi 500 ta eng yirik kompaniyalardan 121 tasining shtab-kvartirasi AQShda joylashgan[53]. AQSh milliarderlar soni boʻyicha dunyoda birinchi oʻrinda turadi, ularning umumiy boyligi 3,0 trillion dollarni tashkil qiladi[54][55]. Mamlakat tijorat banklarida 2020-yil holatiga koʻra, 20 trillion dollarlik aktivlar mavjud[56]. AQShning global aktivlari qiymati 30 trillion dollardan koʻproqni tashkil etadi[57][58].

Amerikaning Nyu York fond birjasi va NASDAQ fond birjasi bozor kapitallashuvi hamda savdo hajmi boʻyicha dunyodagi eng yirik fond birjalari hisoblanadi[59][60]. AQShga kiritilgan xorijiy investitsiyalar deyarli 4,0 trillion dollarni tashkil etadi[61], mamlakatning xorijiy mamlakatlarga kiritgan sarmoyasi esa 5,6 trillion dollardan koʻproq[62]. AQSh iqtisodiyoti venchur kapitali hamda global tadqiqot va ishlanmalarni moliyalashtirish boʻyicha xalqaro reytingda birinchi oʻrinni egallab turibdi[63][64]. 2018-yilda isteʼmol xarajatlari AQSh iqtisodiyotining 68% ini tashkil etgan boʻlsa, 2017-yilda bu xarajatlarning mehnat daromadi bilan qondirilgan ulushi 43% ni tashkil etgan[65][66]. AQSh dunyodagi eng katta isteʼmol bozoriga ega mamlakatdir[67]. Mamlakatning mehnat bozori butun dunyodan immigrantlarni oʻziga jalb qilib keladi va migratsiya darajasi boʻyicha dunyodagi eng yuqori koʻrsatkichlardan birini qayd etib turibdi[68]. AQSh biznes yuritish qulayligi indeksi, global raqobatbardoshlik indeksi va boshqa shu kabi tadqiqotlar boʻyicha eng yaxshi natijalar koʻrsatgan davlatlardan biri sanaladi[69].

AQSh iqtisodiyoti 2007-yil dekabridan 2009-yil iyuniga qadar davom etgan Jahon moliyaviy inqirozi davrida jiddiy iqtisodiy tanazzulni boshidan kechirgan[70]. Mamlakat YaIM inqirozdan oldingi (2007-yil oxiri) darajaga 2011-yilda[71], ishchi-xodimlarning sof daromadi 2012-yil 2-choragida[72], qishloq xoʻjaligidan tashqari ish haqi 2014-yil may oyida[73], ishsizlik darajasi 2015-yil sentyabr oyida erishgan[74]. Ushbu sohalarda qayd etilgan umumiy oʻsish keyinchalik ham rekord darajada davom etgan[75]. 2017-yilda AQSh 156 ta davlat orasida daromadlar tengsizligi boʻyicha 41-oʻrinni egalladi, bu Gʻarb olamida eng yuqori koʻrsatkich edi[76][77].

  1. Jones, Huw. „New York widens lead over London in top finance centres index“. www.reuters.com (2022-yil 24-mart). Qaraldi: 2022-yil 29-iyul.
  2. „The Global Financial Centres Index 32“. Long Finance (2022-yil 22-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 22-sentyabr.
  3. „World Economic Outlook Database, April 2022“. IMF.org. International Monetary Fund. Qaraldi: 2022-yil 20-aprel.
  4. „World Bank Country and Lending Groups“. datahelpdesk.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 2019-yil 29-sentyabr.
  5. „U.S. and World Population Clock“. United States census. Qaraldi: 2023-yil 26-iyun.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 „Report for Selected Countries and Subjects: April 2023“. imf.org. International Monetary Fund.
  7. 7,0 7,1 7,2 „The outlook is uncertain again amid financial sector turmoil, high inflation, ongoing effects of Russia's invasion of Ukraine, and three years of COVID“. International Monetary Fund (2023-yil 11-aprel).
  8. 8,0 8,1 „Field Listing: GDP – Composition, by Sector of Origin“. Central Intelligence Agency World Factbook. Central Intelligence Agency. Qaraldi: 2018-yil 3-aprel.
  9. „US inflation eases to 4.9% in April as Fed tightening takes effect“. Financial Times.
  10. 10,0 10,1 „Poverty in the United States: 2021“. United States Census Bureau (2022-yil 13-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 5-oktyabr.
  11. „Income Distribution Measures and Percent Change Using Money Income and Equivalence-Adjusted Income“. census.gov. United States Census Bureau. Qaraldi: 2021-yil 15-yanvar.
  12. „The Distribution of Household Income, 2017“. cbo.gov 31, 32. Congressional Budget Office (2020-yil 2-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 19-oktyabr.
  13. „Human Development Index (HDI)“. hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Qaraldi: 2022-yil 12-noyabr.
  14. „Inequality-adjusted HDI (IHDI)“. hdr.undp.org. UNDP. Qaraldi: 2022-yil 12-noyabr.
  15. 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 „Employment status of the civilian population by sex and age“. BLS.gov. Bureau of Labor Statistics. Qaraldi: 2020-yil 4-oktyabr.
  16. „Employment by major industry sector“. Bureau of Labor Statistics. Qaraldi: 2018-yil 5-iyul.
  17. „National Average Wage Index“.
  18. „Usual Weekly Earnings Summary“. www.bls.gov. Bureau of Labor Statistics (2020-yil 17-yanvar).
  19. „$60,575【 USA Salary Calculator 】 - Salary After Taxes“, goodcalculators.com
  20. 20,0 20,1 „us-international-trade-goods-and-services-december-2021“. Bureau of Economic Analysis. Qaraldi: 2022-yil 16-aprel.
  21. „Exports of goods by principal end-use category“. Census Bureau.
  22. 22,0 22,1 „U.S. trade in goods with World, Seasonally Adjusted“. United States Census Bureau. Qaraldi: 2021-yil 1-iyun.
  23. „Imports of goods by principal end-use category“. Census Bureau.
  24. 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 „Report for Selected Countries and Subjects: October 2022“. imf.org. International Monetary Fund.
  25. „Treasury TIC Data“. U.S. Department of the Treasury. Qaraldi: 2022-yil 30-yanvar.
  26. CBO-Historical Budget Data-Retrieved January 28, 2020
  27. „Development aid rises again in 2016 but flows to poorest countries dip“. OECD (2017-yil 11-aprel). Qaraldi: 2017-yil 25-sentyabr.
  28. "U.S. Economy - Basic Conditions & Resources". U.S. Diplomatic Mission to Germany. "The United States is said to have a mixed economy because privately owned businesses and government both play important roles." Retrieved October 24, 2011.
  29. (4)Outline of the U.S. Economy – (2)How the U.S. Economy Works. U.S. Embassy Information Resource Center. "As a result, the American economy is perhaps better described as a 'mixed' economy, with the government playing an important role along with private enterprise. Although Americans often disagree about exactly where to draw the line between their beliefs in both free enterprise and government management, the mixed economy they have developed has been remarkably successful." Retrieved October 24, 2011.
  30. The US Economy and Neoliberalism: Alternative Strategies and Policies. Routledge, 2013 — 1–2-bet. ISBN 978-1138904910. 
  31. „Report for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP)“ (en-US). IMF. Qaraldi: 2022-yil 20-aprel.
  32. „World Economic Outlook Database, April 2022“. IMF.org. International Monetary Fund. Qaraldi: 2022-yil 20-aprel.
  33. „Global Economy Watch - Projections > Real GDP / Inflation > Share of 2016 world GDP“. PWC. Qaraldi: 2017-yil 23-iyun.
  34. „United States' share of global gross domestic product (GDP) adjusted for purchasing power parity (PPP)“. Statiata.
  35. 35,0 35,1 „United States reference resource“. The World Factbook Central Intelligence Agency. Qaraldi: 2019-yil 31-may.
  36. „The Implementation of Monetary Policy – The Federal Reserve in the International Sphere“. Qaraldi: 2010-yil 24-avgust.
  37. Zaw Thiha Tun. „How Petrodollars Affect The U.S. Dollar“ (2015-yil 29-iyul). Qaraldi: 2016-yil 14-oktyabr.
  38. 38,0 38,1 Benjamin J. Cohen, The Future of Money, Princeton University Press, 2006, ISBN 0691116660; cf. „the dollar is the de facto currency in Cambodia“, Charles Agar, Frommer’s Vietnam, 2006, ISBN 0471798169, p. 17
  39. „US GDP Growth Rate by Year“. multpl.com. US Bureau of Economic Analysis (2014-yil 31-mart). Qaraldi: 2014-yil 18-iyun.
  40. „Top Trading Partners“. U.S. Census Bureau (2016-yil dekabr). Qaraldi: 2017-yil 8-iyul.
  41. „World Trade Statistical Review 2019“. World Trade Organization. Qaraldi: 2019-yil 31-may.
  42. 42,0 42,1 „United States free trade agreements“. Office of the United States Trade Representative. Qaraldi: 2019-yil 31-may.
  43. Wright, Gavin, and Jesse Czelusta, „Resource-Based Growth Past and Present“, in Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny, ed.
  44. Anthony. „10 Countries With The Most Natural Resources“. Investopedia (2016-yil 12-sentyabr).
  45. „Income“. Better Life Index. OECD. — „In the United States, the average household net adjusted disposable income per capita is USD 45 284 a year, much higher than the OECD average of USD 33 604 and the highest figure in the OECD.“. Qaraldi: 2019-yil 28-sentyabr.
  46. „Household Income“. Society at a Glance 2014: OECD Social Indicators. Society at a Glance. OECD Publishing. March 18, 2014. doi:10.1787/soc_glance-2014-en. ISBN 9789264200722. ISSN 1995-3984. Qaraldi: May 29, 2014.
  47. „OECD Better Life Index“. OECD. Qaraldi: 2012-yil 25-noyabr.
  48. Digital History. „Digital History“. Digitalhistory.uh.edu. 2004-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 21-aprel.
  49. „United States remains the world's top producer of petroleum and natural gas hydrocarbons“. EIA.
  50. Katsuhiko Hara; Issaku Harada (staff writers). „US overtook China as top trading nation in 2016“. Nikkei Asian Review (2017-yil 13-aprel). 2022-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 22-iyun.
  51. Vargo, Frank. „U.S. Manufacturing Remains World's Largest“. Shopfloor (2011-yil 11-mart). 2012-yil 4-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 28-mart.
  52. „Trade recovery expected in 2017 and 2018, amid policy uncertainty“. World Trade Organization (2017-yil 12-aprel). Qaraldi: 2017-yil 22-iyun.
  53. „Global 500 2016“. Fortune. 2018-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-iyul.
  54. „The US is home to more billionaires than China, Germany and Russia combined“. CNBC (2019-yil 9-may). Qaraldi: 2019-yil 9-may.
  55. „Wealth-X's Billionaire Census 2019 report reveals insights and trends about the world's top billionaires“. hk.asiatatler.com. 2020-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-iyul.
  56. „Total Assets, All Commercial Banks“ (1973-yil 3-yanvar).
  57. „Doubling Down on Data“. Qaraldi: 2022-yil 5-mart.
  58. „The asset management industry in the United States“. Qaraldi: 2022-yil 5-mart.
  59. „Monthly Reports - World Federation of Exchanges“. WFE.
  60. Table A — Market Capitalization of the World’s Top Stock Exchanges (As at end of June 2012).
  61. „CIA – The World Factbook“. Cia.gov. 2007-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 21-aprel.
  62. „CIA – The World Factbook“. Cia.gov. 2007-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 21-aprel.
  63. Adapting and evolving – Global venture capital insights and trends 2014 (Wayback Machine saytida 2020-08-04 sanasida arxivlangan).
  64. „2014 Global R&D Funding Forecast“. battelle.org (2013-yil 16-dekabr). 2014-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  65. „Personal consumption expenditures (PCE)/gross domestic product (GDP)“ FRED Graph, Federal Reserve Bank of St. Louis
  66. „Shares of gross domestic income: Compensation of employees, paid: Wage and salary accruals: Disbursements: To persons“ FRED Graph, Federal Reserve Bank of St. Louis
  67. „United Nations Statistics Division – National Accounts Main Aggregates Database“.
  68. „Country comparison :: net migration rate“. Central Intelligence Agency. The World Factbook (2014). 2008-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 18-iyun.
  69. „Rankings: Global Competitiveness Report 2013–2014“. World Economic Forum. Qaraldi: 2014-yil 1-iyun.
  70. „The Great Recession“. Qaraldi: 2023-yil 10-iyul.
  71. „FRED – Real GDP“.
  72. „FRED – Household Net Worth“.
  73. „FRED-Total Non-Farm Payrolls“.
  74. „FRED-Civilian Unemployment Rate“.
  75. The New York Times.
  76. CIA World Factbook "Distribution of Family Income"“. 2011-yil 4-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 17-iyun.
  77. Gray, Sarah. „Trump Policies Highlighted in Scathing U.N. Report On U.S. Poverty“. Fortune (2018-yil 4-iyun). Qaraldi: 2018-yil 13-sentyabr. „"The United States has the highest rate of income inequality among Western countries", the report states.“.