Britaniya Ost-Indiya kompaniyasi

Britaniya Ost-Indiya kompaniyasi
Turi aksiyadorlik jamiyati, konsern
Qachon asos solingan 1600-yil
Qchon tugatilgan 1874-yil 1-yanvar
Tugatilish sababi bankrotlik
Joylashuvi London, Angliya
Asoschi(lari) John Watts, George White

Britaniya Ost-Indiya kompaniyasi (inglizcha: East India Company), 1707-yilgacha Angliya Ost-Indiya kompaniyasi — 1600-yil 31-dekabrda Elizabeth I farmoniga koʻra asos solingan va Hindiston bilan savdo qilish borasida keng imkoniyatlarga ega boʻlgan aksiyadorlik jamiyati[1]. Ost-Indiya kompaniyasi yordami bilan Britaniyaning Hindiston va Yaqin Sharq mamlakatlari kolonizatsiyasi amalga oshirilgan[2].

Qirolicha farmoni bilan Ost-Indiya kompaniyasi Hindiston bilan savdoda monopoliyaga aylanib olgan. Dastavval kompaniya 125 ta aksioner va 72 000 funt sterling kapitalga ega edi[3][4]. Kompaniya aksionerlar oldida javobgar boʻlgan gubernator va direktorlar kengashidan iborat boʻlgan. Keyinchalik kompaniya boshqaruv va harbiy funksiyalarga ham egalik huquqini qoʻlga kiritgan. 1858-yilda esa ushbu huquqlaridan mahrum boʻlgan. Gollandiya Ost-Indiya kompaniyasidan soʻng Britaniya Ost-Indiya kompaniyasi ham birjaga oʻz aksiyalarini joylashtirgan[5][6].

Kompaniya Hindiston tashqarisida ham oʻz manfaatlarini koʻzlagan. Asosiy maqsadi Britaniya orollariga eltuvchi xavfsiz dengiz yoʻllarini yaratish boʻlgan[7]. Keyinchalik kompaniya Yevropa va Osiyodan qaytayotgan kemalar uchun strategik ahamiyatga ega boʻlgan Avliyo Yelena orolini qoʻlga kiritgan. Aynan Britaniya Ost-Indiya kompaniyasi harbiylari Avliyo Yelena oroliga surgun qilingan Napaleonni qoʻriqlashgan.

Kompaniyaning shtab-kvartirasi Londondagi Ost-Indiya uyida joylashgan. Hozirda bu yerda Lloyd’s of London sugʻurda firmasi faoliyat yuritadi.

  1. ↑ Not many days ago the House of Commons passed (1873-yil 8-aprel), s. 9.
  2. ↑ Roos, Dave „How the East India Company Became the World's Most Powerful Monopoly“. History (2020-yil 23-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 29-aprel.
  3. ↑ Scott, William „East India Company, 1817–1827“ (en). Archives Hub. Senate House Library Archives, University of London. 2019-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 20-sentyabr.
  4. ↑ Parliament of England (31 December 1600). Charter Granted by Queen Elizabeth to the East India Company  — Vikimanba. „Governor and Company of Merchants of London Trading into the East-Indies“
  5. ↑ Farrington, Anthony. Trading Places: The East India Company and Asia 1600–1834 (en). British Library, 2002. ISBN 9780712347563. Qaraldi: 2019-yil 21-sentyabr. 
  6. ↑ „Books associated with Trading Places – the East India Company and Asia 1600–1834, an Exhibition“. 2014-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan.
  7. ↑ Lawson, Philip. The East India Company: A History. London: Longman, 1993 — 2-bet. ISBN 978-0-582-07386-9. Qaraldi: 2014-yil 11-noyabr.