Brutsellyoz, malta isitmasi, qora oqsoq— odam va hayvonlarda uchraydigan infeksion kasallik; B.ni brutsella bakteriyalari qoʻzgʻatadi, ular tashqi muhitda (suv, tuproq, teri va hokazo) bir necha oy saqlana oladi; dezinfeksiyalovchi vositalarda bir necha minutda nobud boʻladi. Brutsellalar kasal hayvonning suti, siydigi, goʻngi, tushgan bolasi bilan tashqariga chiqadi, ular shu hayvonning goʻshtida ham boʻladi. Organizmga brutsellalar hazm va nafas yoʻllarining shilliq pardalari, shuningdek shikastlangan teri orqali tushadi. B. bilan ogʻrigan molning xom suti va sut mahsulotlari (pishloq, moy), shuningdek chala pishirilgan goʻshti isteʼmol qilinganda kasallik odamga yuqadi. B. bilan koʻproq molboqarlar, choʻponlar, kushxona, terini oshlash korxonasi ishchilari va boshqa kasallanadi. B.da asosan nerv, yuraktomir sistemasi va suyakboʻgʻim apparati zararlanadi. Kasallikning yashirin davri 1—3 hafta. Uning kechishi va belgilari xilmaxil boʻladi. Oʻtkir boshlanganida isitma koʻtariladi, bemor gʻaraqgʻaraq terlaydi, lohaslik alomatlari kuzatiladi; oyoqqoʻl, bel, muskul va boʻgʻimlar zirqirab ogʻriydi. Isitma goh koʻtarilib, goh pasayib turadi, jigar, qora taloq kattalashadi, keyinroq boʻgʻimlar yalligʻlanadi va boshqa Bir necha oy oʻtgach, bemor tuzala boshlaydi, baʼzan yillab choʻzilishi mumkin. Ayollarda chala tugʻish yoki bola tashlash kuzatiladi. B. koʻpincha astasekin boshlanadi. Tayanchharakat apparati jarohatlangandan keyingina bemor vrachga murojaat qiladi.
Bemor kasalxonada davolanadi. Davo bemorning umumiy ahvoliga qarab tayinlanadi; antibiotiklar, fizioterapiya va boshqa buyuriladi. B.ning oldini olish uchun kasal hayvonlarni vaqtida aniklab, alohida boqish va soʻyish; goʻsht va sutini maxsus usullar bilan zararsizlantirish kerak. B. odamlarga yuqmasligi uchun mol bilan bevosita muloqotda boʻladigan kasb kishilarini B.ga qarshi emlash va ularni maxsus kiyimbosh, korjoma bilan taʼminlash lozim.
Hayvonlarda B.ni brutsellalar avlodiga mansub uch turdagi bakteriyalar, jumladan qoʻyechkilarda Brucella melitensis, qoramollarda V. abortus, choʻchqalarda V. suis qoʻzgʻatadi. Boshqa uy hayvonlarida ham uchrashi mumkin. Qoʻy va echkilarda uchraydigan B. odam uchun eng xavfli hisoblanadi. Hayvonlarga infeksiya yemxashak yoki suvdan, shuningdek sunʼiy qochirishda zararlangan sperma va boshqalardan yuqadi. Urgʻochi hayvonlarda B. boʻgʻozlikning ikkinchi yarmida bola tashlash (sigirlarda 5—8, qoʻyechkilarda 3—4 oylikda, choʻchqalarda 4—12 haftalik boʻlganda), yoʻldoshning bachadon devorida tutilib qolishi, erkak hayvonlarda orxitlar (moyaklarning shamollashi), boʻgʻimlarning kasallanishi kabi koʻrinishlarda kechadi. Koʻp hollarda B. yashirin ravishda oʻtadi. Kasallik klinik belgilar, bakteriologik, serologik tekshirishlar asosida aniqlanadi, qoʻy, echki, choʻchqalarda brutsellin biologiya preparati yordamida allergik tekshiruv oʻtkaziladi.
Oldini olish va kurash choralari. Kasallik tarqalgan hududlardan mollar chetga chiqarilmaydi. B. aniqlangan xoʻjaliklarda kasal hayvonlar soʻyishga topshiriladi, sut, goʻsht kabi mahsulotlar maxsus usullarda zararsizlantiriladi, sogʻlom hayvonlar emlanadi.
Shonosir Shovahobov, Poʻlat Moʻminov.