Kognitivistika, kognitiv fan (lotincha: cognitio „idrok“) — bu bilimlar nazariyasini, kognitiv psixologiyani, neyrofiziologiyani, kognitiv lingvistikani, ogʻzaki boʻlmagan muloqotni va sunʼiy intellekt nazariyasini birlashtirgan fanlararo ilmiy yoʻnalish.
Kognitiv fanda kognitiv tizimlarni modellashtirishning ikkita standart hisoblash yondashuvi qoʻllanadi: simvolizm (klassik yondashuv) va aloqadorlik (yangiroq yondashuv). Simvolizm inson tafakkuri ramziy maʼlumotlarning birliklarini ketma-ket qayta ishlovchi markaziy protsessorli kompyuterning fikrlashiga oʻxshash degan taxminga asoslanadi. Konnektsionizm inson tafakkurini neyrobiologik maʼlumotlar bilan mos kelmasligi sababli markaziy raqamli protsessorga oʻxshatib boʻlmaydi, lekin maʼlumotlarni parallel qayta ishlashni amalga oshiradigan „rasmiy“ neyronlardan tashkil topgan sunʼiy neyron tarmoqlar yordamida simulyatsiya qilinishi mumkin degan taxminga asoslanadi[2].
Klassik kognitiv fan ongning miya bilan bogʻliqligi muammosini, shuningdek, psixologiyaning nevrologiya bilan bogʻliqligi muammosini eʼtiborsiz qoldirdi. Bu uning murojaatida tanqidlarga sabab boʻldi. 1980-yillarda psixologlar va nevrologlar yanada yaqinroq hamkorlik qila boshladilar, bu esa aqliy hodisalarni miya fiziologiyasi bilan empirik ravishda bogʻlash imkonini beruvchi miya tasvirlash usullaridan foydalangan holda yangi fan — kognitiv nevrologiyaning paydo boʻlishiga olib keldi. Agar klassik kognitiv fan ongni hisobga olmagan boʻlsa, zamonaviy kognitiv nevrologiyada ong oʻrganish mavzusidir[3].
Kognitiv fanni amalga oshirishga imkon bergan asosiy texnik taraqqiyot miyani skanerlashning yangi usullari edi. Tomografiya va boshqa usullar birinchi marta miya faoliyati toʻgʻrisida toʻgʻridan-toʻgʻri maʼlumotlarni olish imkonini berdi. Borgan sari kuchli kompyuterlar ham muhim rol oʻynadi.
Olimlarning fikricha, kognitiv fandagi taraqqiyot „aql topishmoqlarini hal qilish“ imkonini beradi, yaʼni inson miyasida yuqori asabiy faoliyat uchun javob beradigan jarayonlarni tasvirlash va tushuntirishga imkon beradi. Bu oʻz-oʻzini oʻrganish, ijodkorlik va inson bilan erkin muloqot qilish qobiliyatiga ega boʻlgan kuchli sunʼiy intellekt tizimini yaratadi.
Kognitiv fan inson miyasi qanday ishlashining aniq nazariyalarini ishlab chiqish uchun sunʼiy intellekt nazariyasidan olingan kompyuter modellari va yuqori asabiy faoliyat psixologiyasi va fiziologiyasidan olingan eksperimental usullarni birlashtiradi.
- ↑ Adapted from Miller, George A (2003). „The cognitive revolution: a historical perspective“. Trends in Cognitive Sciences 7.
- ↑ И. П. Меркулов „Когнитивная Наука“, . Энциклопедия эпистемологии и философии науки, 800 экз, Москва: «Канон+» РООИ «Реабилитация», 2009 — 364—365-bet. ISBN 978-5-88373-089-3.
- ↑ Антти Ревонсуо „Глава 2. Исторические основы науки о сознании“, . Психология сознания, Мастера психологии. Санкт-Петербург: Питер, 2013 — 89—90-bet. ISBN 978-5-459-01116-6.