Tula

Tula[1][2] (shuningdek, mype; inglizcha: tula, ture; oʻz nomi: ki̱tule) — Nigeriyaning sharqiy qismida, Benue daryosidan shimolda, Gongola daryosidan gʻarbda va Billiri shahridan (Kaltungo tumani Gombe shtati)[2] sharqda (30 km) yashovchi adamava-ubangi xalqi[1][2][3]. Tula aholisi joylashgan viloyat yaqinida vaja, cham-mona, tangale va boshqa xalqlarning etnik hududlari joylashgan[4].

Joshua Project tashkilotining saytida eʼlon qilingan hisob-kitoblarga koʻra, Tula aholisining soni taxminan 53 000 odamni tashkil qiladi[1].

Tula xalqi Nigeriya-Kongolez makro oilasining Adamava-Ubangi oilasining tula tilida gaplashadi[5][6][7]. Uchta dialekt mavjud — Baule, Kutule va Yili. Tula tili „type“, „kotule“, „kutule“ (oʻz nomi — yii ki̱tule) nomlari bilan ham tanilgan. Ethnologiue jahon tillari maʼlumotnomasida va Buyuk rus ensiklopediyasida taqdim etilgan Adamava tillari tasnifida Tula tili Bangvinji va Vaja tillari bilan birgalikda Vaja-jen turkumi Vaja guruhining Tula kichik guruhiga kiritilgan[2][8]. Yozuv 1997-yilda lotin alifbosi asosida yaratildi. Tili boshlangʻich va oʻrta maktablarda oʻqitiladi. Ikkinchi til sifatida, Tula yaqin turdosh Adamava-Ubangi tili Dadiyada soʻzlashuvchilar orasida keng tarqalgan. Tula tilida soʻzlashuvchilar soni, „Ethnologue“ maʼlumotnomasida chop etilgan maʼlumotlarga koʻra, taxminan 30 000 kishi (1998)[9][10].

Asosan, Tula xalqi vakillari anʼanaviy eʼtiqodlariga (75%) rioya qilishadi, Tulaning bir qismi nasroniylikni (15%), bir qismi — Islomni (10%) qabul qilgan[1][2].

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Tula in Nigeria“ (en) (2017). 2017-yil 18-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Simons G. F., Fennig C. D.: „Tula. A language of Nigeria“ (en). Ethnologue: Languages of the World (20th Edition). Dallas: SIL International (2017). 2017-yil 18-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ Olson J. S.[en]. Longuda // The Peoples of Africa: An Ethnohistorical Dictionary. — Greenwood Publishing Group, 1996. — P. 569. — 681 p. — ISBN 0313279187.
  4. ↑ Simons G. F., Fennig C. D.: „Nigeria, Map 5“ (en). Ethnologue: Languages of the World (20th Edition). Dallas: SIL International (2017). 2017-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  5. ↑ Vinogradov V. A. Vinogradov V. A. Adamaua-vostochnie yaziki // Lingvisticheskiy ensiklopedicheskiy slovar / Glavniy redaktor V. N. Yarseva. — M.: Sovetskaya ensiklopediya, 1990. — 685 s. — ISBN 5-85270-031-2. Arxivirovannaya kopiya. Data obraщeniya: 18-noyabrya 2017. Arxivirovano 24-oktabrya 2017 goda. (Data obraщeniya: 18-noyabrya 2017) „Архивированная копия“. 2017-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 18-noyabr.
  6. ↑ Blench R. „The Adamawa Languages“ (en) (pdf) P. 1. Cambridge: Roger Blench Website. Publications (2004). 2017-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  7. ↑ Hammarström H., Forkel R., Haspelmath M., Bank S.: Language: Tula (angl.). Glottolog[en]. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History[en] (2016). Arxivirovano 18-noyabrya 2017 goda. (Data obraщeniya: 18-noyabrya 2017)
  8. ↑ Blench R. „An Atlas of Nigerian Languages. 3rd Edition“ (en) (pdf) P. 83, 94. Cambridge: Roger Blench Website. Publications (2012). 2016-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  9. ↑ Adamava-ubangiyskie yaziki / Vinogradov V. A. // A — Anketirovanie. — M. : Bolshaya rossiyskaya ensiklopediya, 2005. — S. 206. — (Bolshaya rossiyskaya ensiklopediya : [v 35 t.] / gl. red. Yu. S. Osipov ; 2004—2017, t. 1). — ISBN 5-85270-329-X. Arxivirovannaya kopiya. Data obraщeniya: 21-iyunya 2019. Arxivirovano 25-oktabrya 2017 goda. (Data obraщeniya: 18-noyabrya 2017)
  10. ↑ Simons G. F., Fennig C. D.: „Niger-Congo. Atlantic-Congo. Volta-Congo. North. Adamawa-Ubangi. Adamawa“ (en). Ethnologue: Languages of the World (20th Edition). Dallas: SIL International (2017). 2017-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.